Co to jest mikrobiota jelitowa?
Mikrobiota jelitowa to zespół mikroorganizmów – bakterii, wirusów, grzybów i innych mikroorganizmów, które zasiedlają jelita człowieka. Mikrobiota jest jak odcisk palca – u każdego będzie inna. Trudno jest więc dokładnie określić, jaki jest jej prawidłowy skład. Uznaje się jednak, że zdrowa mikrobiota powinna być przede wszystkim różnorodna.
Obecnie wiadomo, że mikrobiota jelitowa nie ogranicza się wyłącznie do procesów trawienia i wchłaniania substancji pokarmowych. Bakterie, które tworzą mikrobiotę jelitową pełnią różnorodne funkcje, a właściwa struktura mikrobioty (znana jako stan eubiozy) wpływa na równowagę całego organizmu, regulując odporność, metabolizm i produkcję związków chemicznych, takich jak serotonina i prekursory neuroprzekaźników. Najliczniejszy i najbardziej aktywny zespół mikroorganizmów zamieszkuje jelito grube. Według obliczeń, łączna masa bakterii w jelicie wynosi 1,5 – 2 kg i należą one do czterech typów: Firmicutes, Bacteroidetes, Proteobacteria i Actinobacteria.
Zaburzenia mikrobioty jelitowej – dysbioza jelitowa
Dysbioza jelitowa to termin używany do opisania zaburzeń w równowadze mikroorganizmów (mikrobioty) występujących w jelitach. Naturalnie jelita zawierają różne rodzaje bakterii i innych mikroorganizmów, które współistnieją w harmonii, przynosząc korzyści dla zdrowia człowieka. Jednak w przypadku dysbiozy jelitowej, ta równowaga jest zakłócona – pewne gatunki mikroorganizmów mogą się nadmiernie rozmnażać, podczas gdy ilość innych może zostać zmniejszona. W zróżnicowanym ekosystemie jelitowym symbiotyczne, komensalne i patogenne mikroorganizmy konkurują ze sobą zarówno o przyczepienie się do nabłonka jelitowego, jak i o substancje odżywcze. Wykazano, że podawanie niektórych szczepów probiotycznych pacjentom może chronić ich przed infekcjami wywołanymi przez patogenne bakterie.
Dysbioza jelitowa może być spowodowana różnymi czynnikami, takimi jak niezdrowa dieta, nadmierne stosowanie antybiotyków, stres, choroby przewlekłe, zmiany hormonalne, brak aktywności fizycznej itp. Zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej może dawać różne objawy i wiązać się z różnymi schorzeniami, takimi jak zaburzenia trawienia, nietolerancje pokarmowe, zespół jelita nadwrażliwego, otyłość, choroby autoimmunologiczne, choroby metaboliczne, a nawet wpływać na zdrowie psychiczne.
Diagnoza dysbiozy jelitowej czasem opiera się na analizie próbek kału w celu oceny różnych mikroorganizmów obecnych w jelitach. Nie jest to jednak doskonała metoda – oceniamy bowiem jedynie stan wydalanych bakterii. Określić dysbiozę można jednak na podstawie naszego samopoczucia i stylu życia. Jeśli mamy dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zaburzenia metaboliczne czy psychiczne, przyjmujemy przewlekle leki, a w naszej diecie dominuje fast-food, możemy być pewni, że dysbioza nas dotyczy.
Leczenie dysbiozy jelitowej może obejmować zmiany w diecie, suplementację probiotykami, prebiotykami, a w niektórych przypadkach stosowanie antybiotyków skierowanych w konkretne gatunki bakterii. Celem jest przywrócenie równowagi mikrobioty jelitowej i poprawa zdrowia jelitowego oraz ogólnego zdrowia organizmu.
Objawy zaburzenia mikrobioty jelitowej – do czego to prowadzi?
Zaburzenia mikrobioty jelitowej, czyli dysbioza jelitowa, niosą ze sobą poważne konsekwencje dla funkcjonowania układu pokarmowego oraz bariery jelitowej, co z kolei może prowadzić do rozwoju zaburzeń metabolicznych, chorób autoimmunizacyjnych i psychicznych. Zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą objawiać się na różne sposoby, warto przyjrzeć się niektórym z nich.
Problemy trawienne
Osoby z dysbiozą jelitową mogą doświadczać objawów, takich jak wzdęcia, bóle brzucha, nadmierne wiatry, niestrawność, biegunki, zaparcia lub nieregularne wypróżnienia.
Nietolerancje pokarmowe
Zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą prowadzić do wzmożonej wrażliwości na niektóre pokarmy, co objawia się alergią pokarmową czy nietolerancją pokarmową (np. laktozy czy glutenu).
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS)
Dysbioza jelitowa może być związana z występowaniem zespołu jelita nadwrażliwego (IBS), co objawia się bólami brzucha, zmianami w rytmie wypróżnień (np. biegunki naprzemiennie z zaparciami) i wzdęciami.
Problemy ze skórą
Niektóre badania sugerują związek między dysbiozą jelitową a występowaniem trądziku, łuszczycy, egzemy i innych problemów skórnych.
Zaburzenia nastroju i zdrowia psychicznego
Zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą mieć wpływ na zdrowie psychiczne. Osoby z dysbiozą jelitową mogą doświadczać objawów, takich jak depresja, lęk, zmęczenie, problemy z koncentracją i zaburzenia snu.
Długotrwałe zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą prowadzić do poważniejszych konsekwencji dla zdrowia. Niewłaściwa równowaga mikroorganizmów jelitowych może wpływać na układ immunologiczny, przyczyniając się do reakcji zapalnych i podatności na infekcje. Ponadto, dysbioza jelitowa jest powiązana z ryzykiem wystąpienia otyłości, chorób metabolicznych (takich jak cukrzyca typu 2) oraz chorób autoimmunologicznych (takich jak choroba Crohna czy reumatoidalne zapalenie stawów). Ważne jest zatem dbanie o równowagę mikrobioty jelitowej poprzez odpowiednią dietę, unikanie nadmiernego stosowania antybiotyków, zmniejszenie stresu i dbanie o zdrową kondycję organizmu.
Jak dbać o mikrobiotę bakteryjną?
Mikrobiota jelitowa jest złożonym i aktywnym metabolicznie ekosystemem. Niemniej jednak, poszczególne bakterie są podatne na wpływ czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Do najsilniej zaburzających mikrobiotę czynników należą nieprawidłowa, uboga w błonnik dieta, antybiotyki, inhibitory pompy protonowej, niesteroidowe leki przeciwzapalne, silny stres, alkohol, zanieczyszczenie środowiska i żywności.
Mikrobiota jelitowa odgrywa istotną rolę w wielu aspektach zdrowia, w tym w funkcjonowaniu układu immunologicznego, trawieniu, metabolizmie, a nawet w zdrowiu psychicznym, dlatego tak ważne jest, aby odpowiednio o nią zadbać.
Zrównoważona dieta
Spożywanie zróżnicowanych pokarmów, bogatych w błonnik dietetyczny, warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona, a także fermentowane produkty, takie jak jogurt naturalny, kefir, kiszone ogórki czy kimchi, może dostarczać składników odżywczych, które są korzystne dla mikroorganizmów jelitowych.
Ograniczenie cukrów i przetworzonej żywności
Nadmierne spożycie cukrów i przetworzonej żywności może sprzyjać wzrostowi szkodliwych mikroorganizmów jelitowych. Warto ograniczać spożycie słodzonych napojów, słodyczy, fast foodów i innych przetworzonych produktów.
Unikanie nadmiernego stosowania antybiotyków
Antybiotyki mogą zakłócać równowagę mikrobioty jelitowej poprzez eliminację zarówno szkodliwych, jak i pożytecznych bakterii. Należy stosować antybiotyki tylko wtedy, gdy są one niezbędne i zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza.
Regularna aktywność fizyczna
Regularne ćwiczenia fizyczne mogą wpływać na zdrowie jelitowe poprzez zwiększenie przepływu krwi do jelit i poprawę motoryki jelitowej.
Odpowiedni sen i zarządzanie stresem
Brak odpowiedniej ilości snu i nadmierny stres mogą mieć negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową. Ważne jest dbanie o zdrowy sen i praktyki redukujące stres, takie jak medytacja, joga czy inne relaksujące zajęcia.
Probiotyki i prebiotyki
Można rozważyć suplementację probiotykami (żywymi korzystnymi bakteriami) i prebiotykami (substancjami, które służą jako pożywka dla korzystnych bakterii jelitowych), aby wspomóc zdrową mikrobiotę jelitową, a także przywrócić probiozę, czyli stan równowagi po dysbiozie.
Źródła:
- Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Gałęcka Mirosława et al., Forum Medycyny Rodzinnej 2018;12(2):50-59 (dostęp online 5.05.2023).