Ból brzucha to jeden z najczęstszych powodów wizyt w przychodniach POZ i na pediatrycznych oddziałach ratunkowych. Co więcej, większość dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym doświadcza takiego bólu przynajmniej raz, a część – niestety – zmaga się z nim regularnie.
I tu pojawia się paradoks: badania często nie wykazują żadnych nieprawidłowości. Lekarz mówi: „Wszystko w porządku”, a jednak dziecko wciąż cierpi. W wielu takich przypadkach przyczyną jest ból czynnościowy – zjawisko powszechne, ale wciąż słabo zrozumiane zarówno przez rodziców, jak i przez samych małych pacjentów.
Nie każdy brzuch boli tak samo – rodzaje bólów brzucha u dzieci
Rozpoznanie rodzaju bólu brzucha to pierwszy krok do skutecznej pomocy. U dzieci wyróżniamy m.in.:
- bóle ostre – nagłe, silne, często wymagające pilnej interwencji (np. zapalenie wyrostka robaczkowego),
- bóle przewlekłe – utrzymujące się tygodniami lub miesiącami,
- bóle organiczne – mające medyczną przyczynę (np. choroby przewodu pokarmowego, nietolerancje pokarmowe),
- bóle czynnościowe – najbardziej frustrujące, bo mimo wyraźnych objawów nie kryje się za nimi konkretna choroba, którą można łatwo zdiagnozować i wyleczyć.
Bóle czynnościowe – dlaczego tak często dotykają dzieci?
Bóle czynnościowe nie mają źródła w chorobie czy uszkodzeniu narządów. Mogą objawiać się:
- bólem wokół pępka,
- uczuciem pełności po jedzeniu,
- okresowymi zaparciami lub biegunkami,
- utratą apetytu.
Najczęstszymi czynnikami wyzwalającymi bóle czynnościowe u dzieci są stres i napięcia emocjonalne, często związane z nauką lub relacjami w grupie rówieśniczej, a także niewłaściwa dieta i niekorzystne nawyki żywieniowe. Istotną rolę odgrywają również nieregularne posiłki lub jedzenie w pośpiechu, które zaburzają prawidłowe trawienie, oraz zakłócenia rytmu pracy jelit. Coraz częściej zwraca się także uwagę na wpływ zachwianej równowagi mikrobioty jelitowej, która może potęgować wrażliwość przewodu pokarmowego i nasilać dolegliwości bólowe.
Mikrobiota jelitowa – niewidzialny sojusznik zdrowia
W jelitach każdego dziecka mieszka niewyobrażalna liczba mikroorganizmów – miliardy sprzymierzeńców dbających o trawienie, odporność, a nawet samopoczucie. U dzieci z bólami czynnościowymi często obserwuje się spadek różnorodności tych bakterii, co sprzyja przewadze mniej korzystnych gatunków.
Nowoczesne badania potwierdzają ścisły związek między jelitami a mózgiem – tzw. oś jelito–mózg. Zaburzenia w mikrobiocie mogą nasilać wrażliwość jelit, ale też wpływać na nastrój, poziom lęku i koncentrację dziecka.
Probiotyki – naturalne wsparcie w bólach czynnościowych
Coraz więcej badań potwierdza, że właściwie dobrane probiotyki mogą być cennym uzupełnieniem terapii bólów czynnościowych u dzieci. Nie zastępują one zdrowej diety ani opieki lekarskiej, ale wspierają naturalne mechanizmy organizmu, pomagając odbudować i utrzymać prawidłową mikrobiotę jelit. Pediatrzy coraz częściej włączają probiotyki jako element leczenia, szczególnie wtedy, gdy objawy są przewlekłe lub nasilone. Warto zwrócić uwagę na szczepy (np. 299v) z gatunku Lactiplantibacillus plantarum, które mogą:
- przywracać równowagę mikrobioty,
- wzmacniać barierę jelitową,
- ograniczać stan zapalny w jelitach,
- wspierać prawidłową pracę przewodu pokarmowego.
Probiotyki w połączeniu ze zmianą diety i stylu życia mogą przynieść wyraźną ulgę.
Jak pomóc dziecku z bólami czynnościowymi?
Leczenie bólów czynnościowych u dziecka to proces, który wymaga cierpliwości, systematyczności i spojrzenia na małego pacjenta w sposób holistyczny – czyli z uwzględnieniem jego ciała, emocji i codziennego środowiska. Nie istnieje jedna „złota pigułka” rozwiązująca problem, ale odpowiednia kombinacja działań może przynieść wyraźną poprawę.
1. Regularne posiłki – bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze
Dzieci z bólami czynnościowymi szczególnie źle reagują na chaotyczny rytm dnia i jedzenie „w biegu”. Warto zadbać, aby:
- posiłki były podawane o stałych porach – to pomaga ustabilizować pracę przewodu pokarmowego,
- czas jedzenia był wolny od pośpiechu i rozpraszaczy (np. telewizora, telefonu),
- dziecko siedziało wygodnie przy stole, a atmosfera przy posiłku była spokojna i pozbawiona napięć – stres w czasie jedzenia może wzmagać objawy ze strony jelit.
Dobrą praktyką jest też wprowadzenie rodzinnych posiłków – wspólne jedzenie sprzyja rozmowie i poczuciu bezpieczeństwa.
2. Zdrowa dieta – odżywianie jelit, a nie tylko zaspokajanie głodu
Menu ma ogromny wpływ na kondycję jelit i mikrobioty. Dieta dziecka z bólami czynnościowymi powinna być:
- bogata w błonnik (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe), który wspomaga prawidłową perystaltykę,
- uzupełniona o fermentowane produkty (np. kefir, jogurt naturalny) i kiszonki (nie mylić z kwaszonkami, czyli produktami kwaszonymi z dodatkiem octu, które nie mają nic wspólnego z produktami fermentacji),
- oparta na produktach jak najmniej przetworzonych, z ograniczeniem słodyczy, fast foodów i słodzonych napojów,
- wsparta odpowiednim nawodnieniem – picie odpowiedniej ilości wody jest kluczowe dla prawidłowej pracy przewodu pokarmowego.
U niektórych dzieci pomocne może być także włączenie probiotyków, szczególnie tych o udokumentowanym działaniu w bólach czynnościowych.
3. Redukcja stresu – troska o emocje jest równie ważna jak troska o dietę
Stres szkolny, konflikty w grupie rówieśniczej, napięcia w domu – to wszystko może odbijać się na jelitach. Warto:
- regularnie rozmawiać z dzieckiem o tym, co przeżywa,
- nie bagatelizować jego obaw, nawet jeśli wydają się „błahe”,
- nauczyć je prostych technik relaksacyjnych (np. głębokiego oddychania, wizualizacji),
- zapewnić mu codziennie chwilę na wyciszenie i robienie tego, co lubi,
- w razie potrzeby rozważyć wsparcie psychologa dziecięcego.
4. Ruch – naturalny regulator pracy jelit
Aktywność fizyczna to nie tylko sposób na zdrowe serce i mięśnie – to także naturalny stymulator perystaltyki jelit. Warto zadbać o to, by dziecko codziennie:
- spędzało czas na świeżym powietrzu,
- uczestniczyło w zabawach ruchowych, jeździło na rowerze, pływało czy chodziło na spacery,
- ograniczyło czas spędzany przed ekranem.
Nawet 20–30 minut umiarkowanego ruchu dziennie może mieć odczuwalny wpływ na łagodzenie objawów.
5. Uważna obserwacja – dziennik dolegliwości jako narzędzie diagnostyczne
Prowadzenie dziennika, w którym rodzic zapisuje:
- kiedy pojawia się ból,
- co dziecko jadło wcześniej,
- jakie były okoliczności (np. stresująca sytuacja, aktywność fizyczna),
- co łagodziło lub nasilało objawy,
pozwala dostrzec schematy, które później można omówić z lekarzem. Często to właśnie takie szczegóły są kluczem do skutecznej pomocy.
6. Konsultacja lekarska – pewność, że niczego nie przeoczymy
Choć bóle czynnościowe nie wynikają z choroby organicznej, ich diagnoza zawsze powinna być postawiona przez lekarza – najczęściej pediatrę lub gastroenterologa dziecięcego. Konsultacja jest szczególnie ważna, jeśli ból jest intensywny, nawracający lub towarzyszą mu niepokojące objawy (gorączka, wymioty z krwią, czarny stolec, znaczna utrata masy ciała). Lekarz może nie tylko wykluczyć poważniejsze przyczyny, ale także zaproponować terapię wspomagającą – od leków rozkurczowych po probiotyki czy zmianę diety.
Tak rozumiane, wielotorowe podejście – łączące dietę, ruch, redukcję stresu, obserwację i opiekę medyczną – daje największe szanse na to, że bóle czynnościowe ustąpią lub znacząco się zmniejszą, a dziecko odzyska radość z codziennych aktywności.
Kiedy ból wymaga pilnej interwencji?
Nie każdy ból brzucha to powód do paniki, ale jeśli pojawia się nagle, jest bardzo silny, budzi dziecko w nocy lub towarzyszą mu objawy takie jak gorączka, krwawienie z przewodu pokarmowego, czarny stolec, wzdęcie czy „twardy” brzuch – trzeba działać natychmiast i zgłosić się do lekarza.
Podsumowanie
Bóle czynnościowe to realna dolegliwość – nie kaprys, nie wymysł, ale sygnał, że ciało dziecka reaguje na czynniki, które często wykraczają poza sam przewód pokarmowy. Istotne jest całościowe spojrzenie na małego pacjenta: jego dietę, rytm dnia, emocje i środowisko, w którym funkcjonuje.
Bo zdrowy brzuch to nie tylko brak bólu – to lepsza odporność, lepszy nastrój i większa radość z dzieciństwa.
Źródła:
- Bóle brzucha u dzieci – diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne w POZ, Grata-Borkowska U., Pokorna-Kałwak D., Mastalerz-Migas A., Lekarz POZ 2/2016, s. 151-154 (dostęp online 13.08.2025).
- Probiotyki – recepta na zdrowie? Kaźmierska. A, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, t. 63, nr 3, s. 455-472 (dostęp online 27.11.2023).