Kortyzol – co to jest?
Kortyzol jest organicznym związkiem chemicznym, naturalnym hormonem steroidowym wytwarzanym przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Kortyzol jest głównym przedstawicielem glikokortykosteroidów. Kojarzy się go zazwyczaj z hormonem stresu, przez co łatwo pominąć rolę, jaką pełni dla zdrowego organizmu.
Kortyzol wraz z innymi kluczowymi hormonami odpowiada za utrzymanie równowagi w naszym organizmie. Oddziałuje na metabolizm, uwalnia glukozę i kwasy tłuszczowe z wątroby, odpowiada za prawidłowe działanie układu immunologicznego oraz odpowiednie ciśnienie krwi, a jego ilość w organizmie jest ściśle związana z rytmem dobowym – rano jego większa ilość pozwala nam się obudzić, a mniejsza ilość wieczorem – zasnąć. Ponadto kortyzol wpływa na rozpad trójglicerydów, uwalnia wapń z kości, reguluje siłę tkanek łącznych i ilość sodu we krwi.
Problem pojawia się wtedy, kiedy jego poziom w organizmie jest stale zaburzony. Hormon stresu przestaje pełnić wtedy swoje funkcje i może negatywnie wpływać na nasze zdrowie.
Badanie kortyzolu
Badanie kortyzolu wykonuje się zgodnie z zaleceniami lekarza, który bierze pod uwagę stan zdrowia pacjenta i ewentualną potrzebę diagnostyczną. Najczęściej badanie to polega na pobraniu surowicy z żyły łokciowej. Jeśli diagnostyka choroby będzie na zaawansowanym etapie, lekarz może zlecić badanie kortyzolu kilka razy w ciągu doby, w celu określenia dziennego profilu uwalniania tego hormonu.
Kortyzol jest hormonem, który można oznaczyć również w dobowej zbiórce moczu (badanie tzw. wolnego kortyzolu). Taką metodę wykorzystuje się tylko w diagnozowaniu hiperkortyzolemii (nadmiaru kortyzolu), ponieważ nerki usuwają jedynie wolny kortyzol, niezwiązany z białkiem, a to stanowi tylko 20% całości. Oprócz badania krwi i moczu lekarz może również zlecić badanie poziomu kortyzolu w ślinie.
Badanie kortyzolu w surowicy może pomóc na przykład w rozpoznaniu zespołu Cushinga i choroby Addisona. Przygotowując się do badania kortyzolu, należy pamiętać, żeby być na czczo, co oznacza, że przed badaniem nie należy spożywać posiłków przez minimum 8 godzin. Badanie najlepiej wykonać rano, po przespanej nocy. Warto pamiętać, że poziom kortyzolu w organizmie jest zależny od stresu czy dużego wysiłku fizycznego, więc przed badaniem lepiej ich unikać, aby nie zakłamały wyniku testu.
Kortyzol – norma
Wyniki testów interpretuje się w zależności od wielu czynników, chociażby od wieku, płci czy historii zdrowotnej. Normę kortyzolu ustala się w oparciu o wartości referencyjne podane przez laboratorium. Najwyższe stężenie kortyzolu będzie odnotowane w godzinach porannych, a najniższe w późnych godzinach wieczornych. Obniżone i podwyższone stężenie kortyzolu w odniesieniu do normy jest nieprawidłowe, ale wynik zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Niedobór kortyzolu
Niedobór kortyzolu (hipokortyzolizm) może być związany z nieprawidłową pracą nadnerczy oraz innych gruczołów. Wśród wymienianych przyczyn niedoboru kortyzolu wymienia się niedoczynność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki podwzgórza, chorobę Addisona czy leczenie glikokortykosteroidami.
Objawy niskiego poziomu kortyzolu
Utrzymujący się niedobór kortyzolu objawia się przewlekłym zmęczeniem, osłabieniem funkcji poznawczych, hipoglikemią, nudnościami, wymiotami, nawracającymi biegunkami, utratą apetytu, zmniejszeniem wagi ciała, zaburzeniami nastroju czy zaburzeniami snu. Wśród objawów niedoboru kortyzolu wymienia się również niską tolerancję sytuacji stresowych i niskie ciśnienie tętnicze krwi.
Nadmiar kortyzolu
Od czasu do czasu każdy ma wysoki poziom kortyzolu, co więcej jego poziom w ciągu dnia zmienia się i jest to zupełnie naturalne zjawisko, związane z reakcją organizmu na zagrożenia, niebezpieczeństwo, ale również na wysiłek fizyczny czy głód. Naturalnie podwyższony kortyzol mamy również zaraz po przebudzeniu. Natomiast stale podniesiony poziom kortyzolu może wskazywać na różnego rodzaju zaburzenia, wśród których znajdują się zespół Cushinga, nadczynność kory nadnerczy, nadczynność przysadki mózgowej, nadczynność tarczycy, nadczynność podwzgórza, hipoglikemia czy nowotwory. Wśród innych przyczyn nadmiaru kortyzolu wymienia się przewlekły stres, nadużywanie alkoholu i leczenie estrogenami. Ponadto hipoteza przewlekłego stresu powodującego kortyzolemię (nadmiar kortyzolu w organizmie) jest jednym z potencjalnych mechanizmów powstawania depresji.
Objawy wysokiego poziomu kortyzolu
Charakterystyczne objawy dla wysokiego poziomu kortyzolu to wzrost poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia), wzmożone pragnienie, nasilone oddawanie moczu, problemy z zasypianiem, bezsenność, nadciśnienie, częstsze infekcje czy nadciśnienie tętnicze. Nadmiar kortyzolu ma również wpływ na budowę ciała. Wśród cech właściwych dla budowy ciała zmienionej pod wpływem nadmiaru kortyzolu jest okrągła twarz (księżyc w pełni), odkładanie się tłuszczu w okolicach karku (bawoli kark), zwiększony obwód brzucha (żabi brzuch), wychudzenie rąk i nóg oraz zanik mięśni. Nadmiar kortyzolu wpływa na zwiększenie masy ciała oraz skutkuje zaburzeniami nastroju i snu.
Jak obniżyć poziom kortyzolu?
Obniżenie poziomu hormonu stresu jest dla naszego zdrowia bardzo ważne, dlatego warto pochylić się nad metodami, które mogą nam w tym pomóc na co dzień.
Zdrowa dieta
Najważniejszym czynnikiem regulującym poziom kortyzolu jest zdrowa dieta. Warto zatem ograniczyć spożycie cukru i pamiętać o właściwym nawadnianiu się. Do jadłospisu warto włączyć czarną lub zieloną herbatę, banany, gruszki, gorzką czekoladę o dużej zawartości kakao, jogurty naturalne i błonnik. Wysoki poziom kortyzolu może być związany ze stresem, z którym niestety radzimy sobie coraz gorzej. Kiedy czujemy, że ciężko nam się uspokoić, możemy sięgnąć po zioła (jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań), na przykład miętę i melisę oraz suplementy diety w postaci probiotyków i psychobiotyków. Prawidłowo skomponowana dieta może również pomóc w przypadku, kiedy przez długotrwały stres obserwujemy obniżoną odporność naszego organizmu. Właściwe odżywianie się poprawia zarówno stan zdrowia, jak i nasze samopoczucie, obniża poziom hormonu stresu i adrenaliny, a zwiększa poziom serotoniny.
Aktywność fizyczna i medytacje
Aby obniżyć poziom kortyzolu, warto również wprowadzić do codziennej praktyki aktywność fizyczną, szczególnie ćwiczenia relaksacyjne, takie jak joga i ćwiczenia oddechowe. Joga pomoże obniżyć napięcie emocjonalne, poprawi samopoczucie, wyciszy, a jednocześnie doda energii. Ćwiczenia jogi wpływają zarówno na ciało, jak i na umysł. Kontrolując oddech, relaksujemy się i dotleniamy organizm.
Porzucenie złych nawyków
Dużym krokiem w poprawie stylu życia będzie rzucenie palenia i ograniczenie ilości spożywanego alkoholu, które mają szereg negatywnych skutków i niezdrowo pobudzają nasz organizm. Warto przyjrzeć się również, jaki mamy sposób myślenia, czy nie pielęgnujemy w sobie przekonań, które sprzyjają pojawieniu się stresu (np. „silni ludzie nie potrzebują pomocy”, „zawsze mam pecha” czy „na nikogo nie mogę liczyć”).
Dobry sen
Bardzo ważny jest również zdrowy sen. Specjaliści do spraw snu z AASM (American Academy of Sleep Medicine) na podstawie setek badań ustalili, że minimalna długość snu dla dorosłego człowieka to siedem godzin na dobę, maksymalna natomiast dziewięć godzin. Aby poprawić jakość snu, warto zadbać o prawidłową pozycję (najlepiej na lewym boku), nie najadać się przed snem, unikać nadmiernej ilości kawy w ciągu dnia, a wieczorem sięgnąć po napar z melisy, który zrelaksuje i wyciszy. Przed snem powinniśmy również unikać niebieskiego światła emitowanego przez urządzenia, takie jak telewizory, laptopy czy smartfony, gdyż jest to światło podobne barwą do światła dziennego, w związku z czym nasz organizm nie dostaje sygnału, że zapadł zmrok i przyszedł czas na sen. Jeśli jednak musimy skorzystać z jakiegoś urządzenia, warto ustawić na nim tryb nocny ekranu lub założyć specjalne okulary blokujące dopływ niebieskiego światła.
Kontakt z przyrodą
Bezpośredni kontakt z przyrodą działa na nasz organizm niezwykle uspokajająco. Pomaga obniżyć ciśnienie i spowolnić tętno oraz obniżyć poziom kortyzolu. Spacer na świeżym powietrzu wycisza, a kiedy odbywa się w promieniach słońca, wytwarzamy witaminę D – tak istotną dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia.
Spotkania towarzyskie
Skuteczność radzenia sobie ze stresem jest uzależniona również od naszych kontaktów z otoczeniem. Możliwość spotkania ze znajomymi poprawia nastrój i obniża poziom kortyzolu. Wsparcie bliskich osób wpływa pozytywnie na nasz umysł i ciało.