Mikrobiota jelitowa w pierwszych dniach życia dziecka

Zmiany mikrobioty jelitowej w pierwszych dniach życia

Proces kształtowania się mikrobiomu jelitowego trwa około 1000 dni i rozpoczyna się już w życiu płodowym. Poród to moment, w którym dziecko po raz pierwszy ma kontakt z mikroorganizmami zewnętrznymi oraz mikrobiotą matki. 

Pierwsze dwa lata życia są okresem tzw. „okna możliwości”, kiedy skład mikrobioty jelitowej jest jeszcze plastyczny i można go modyfikować. To także czas, w którym mikrobiotam dziecka jest szczególnie narażonay na czynniki mogące prowadzić do jejgo zaburzenia, czyli dysbiozy jelitowej.

Po narodzinach, jelita noworodka są szybko kolonizowane przez mikroorganizmy pochodzące z otoczenia. Proces ten rozpoczyna się natychmiast po urodzeniu i jest determinowany przez różne czynniki, takie jak sposób porodu, rodzaj karmienia oraz środowisko. W pierwszych dniach życia dominują bakterie tlenowe, takie jak Enterococcus i Staphylococcus, a następnie pojawiają się bakterie beztlenowe, w tym Bifidobacterium i Lactobacillus, które odgrywają kluczową rolę w zdrowiu jelit.

Wpływ sposobu narodzin na mikrobiotę

Poród siłami natury

Noworodki urodzone siłami natury w pierwszej dobie życia posiadają w jelitach głównie względnie beztlenowe bakterie, takie jak Escherichia coli i enterokoki, które rozmnażają się w, początkowo bogatym w tlen, środowisku przewodu pokarmowego. Te bakterie przygotowują warunki do dalszej kolonizacji przez Bifidobacterium, Lactobacillus, Bacteroides i Clostridium.

U noworodków urodzonych drogami natury zaobserwowano korzystny proces redukcji liczebności bakterii Clostridium od trzeciej doby życia na rzecz Bifidobacterium. Dzieci karmione piersią wykazują przewagę bifidobakterii już od drugiego tygodnia życia. 

Wraz z wiekiem dziecka, wprowadzeniem pokarmów stałych oraz kontaktami ze środowiskiem, mikrobiota jelitowa staje się coraz bardziej różnorodna. Około drugiego roku życia jej skład mikrobiomu stabilizuje się i zaczyna przypominać mikrobiotę dorosłego człowieka, z dominującym udziałem bakterii Bacteroidetes.

Cesarskie cięcie

Poród przez cięcie cesarskie ma znaczący wpływ na rozwój mikrobioty jelitowej noworodka. Dzieci urodzone tą metodą nie mają kontaktu z mikroorganizmami matki, które naturalnie kolonizują drogi rodne, co skutkuje zaburzeniem składu mikrobiomu już w pierwszych dniach życia. U noworodków po cięciu cesarskim dominują mikroorganizmy obecne na skórze matki, zamiast bakterii pochodzących z dróg rodnych, co prowadzi do zmniejszenia liczby korzystnych bakterii, takich jak Escherichia coli i Bacteroides fragilis, oraz wzrostu bakterii, takich jak Clostridium difficile, które mogą pochodzić z środowiska szpitalnego. Zmiany te utrzymują się przez dłuższy czas — nawet po trzech dniach życia u noworodków urodzonych przez cesarskie cięciepo cięciu cesarskim, mimo karmienia piersią, nie stwierdzono obecności bifidobakterii.

Dysbioza jelitowa spowodowana cięciem cesarskim nie kończy się na etapie noworodkowym. W porównaniu do dzieci urodzonych drogami natury, dzieci po cięciu cesarskim wykazują niższą bioróżnorodność mikrobioty, a kolonizacja bakteriami z grupy Bacteroidetes przebiega z opóźnieniemone i jest mniej intensywna. Badania wykazują, że zmiany te mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy, a nawet lat. U dzieci urodzonych przez cięcie cesarskie i wcześniakówniedonoszonych, brak obecności Bacteroidetes w jelitach utrzymywał się przez co najmniej osiem tygodni po porodzie.

Epidemiologiczne badania wykazują również korelację między porodem przez cięcie cesarskie a zwiększonym ryzykiem rozwoju alergii pokarmowych oraz astmy. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych na grupie ponad 130 tysięcy dzieci, ryzyko zachorowania na astmę wzrastało ponad siedmiokrotnie u dzieci, które urodziły się przez cięcie cesarskie, szczególnie gdy występowały dodatkowe czynniki, takie jak antybiotykoterapia w ciąży i okresie niemowlęcym czy brak rodzeństwa. 

Wpływ sposobu karmienia na mikrobiotę

Sposób karmienia noworodka ma kluczowy wpływ na rozwój jego mikrobioty jelitowej i odporności.

Karmienie piersią

Mleko matki pełni istotnąkluczową rolę w kształtowaniu mikrobiotyomu jelitowejgo niemowląt, zapewniając optymalne warunki dla rozwoju korzystnych bakterii. W przewodzie pokarmowym dzieci karmionych naturalnie dominują bifidobakterie (Bifidobacterium), które wspierają zdrowie jelit i wzmacniają odporność. Natomiast mikrobiota niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym jest bardziej zróżnicowana, z przewagą bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, Enterococcus oraz Bacteroides.

Pokarm kobiecy zawiera unikalne oligosacharydy o właściwościach prebiotycznych, które nie podlegają trawieniu w jelicie cienkim, lecz docierają do jelita grubego, gdzie selektywnie stymulują namnażanie bifidobakterii. Proces ten prowadzi do wzrostu stężenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), które obniżają pH stolca i wspierają zdrową mikrobiotę jelitową. Oprócz prebiotyków, mleko matki zawiera także bakterie probiotyczne, które najprawdopodobniej pochodzą z mikrobioty jelitowej matki i są transportowane do gruczołów mlecznych przez komórki dendrytyczne.

Badania wykazały, że skład mikrobioty mleka kobiecego różni się w zależności od sposobu porodu. Mleko matek po cesarskim cięciu zawiera mniej bifidobakterii niż mleko kobiet, które urodziły naturalnie. Ponadto stosowanie antybiotykoterapii w trakcie ciąży i laktacji może znacząco obniżyć ilość korzystnych bakterii probiotycznych, zwłaszcza z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, co może negatywnie wpłynąć na kolonizację jelit dziecka.

Wyłączne karmienie piersią przez minimum trzy miesiące wiąże się z niższym ryzykiem wystąpienia atopowego zapalenia skóry (AZS), nawet u dzieci mających genetyczne predyspozycje do alergii. Jest to istotne, ponieważ AZS często stanowi pierwszy etap rozwoju chorób alergicznych. Badania wykazały, że około 30% dzieci z AZS w późniejszym wieku rozwija astmę, a ryzyko to jest trzykrotnie wyższe, jeśli objawy AZS pojawiły się przed ukończeniem drugiego roku życia.

Długofalowe badania nad niemowlętami w Kanadzie (Canadian Healthy Infant Longitudinal Development Birth Cohort) wykazały, że niemowlęta karmione wyłącznie mlekiem matki przez pierwsze trzy miesiące miały znacznie mniejsze ryzyko zachorowania na astmę w wieku trzech lat. Natomiast dzieci karmione mieszankami lub dokarmiane mlekiem modyfikowanym miały nawet dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju tej choroby. 

Sztuczne mieszanki

Karmienie mieszankami mlecznymi różni się od karmienia piersią pod względem dostarczanych bakterii i składników odżywczych, co może skutkować mniej zróżnicowaną mikrobiotą jelitową. Warto jednak pamiętać, że matka nie zawsze ma możliwość karmienia piersią – przyczyną mogą być problemy zdrowotne, brak wystarczającej ilości pokarmu czy inne okoliczności życiowe.

Istnieją jednak sposoby, by wspierać mikrobiotę dziecka nawet w przypadku karmienia mieszanką. Coraz więcej mlecznych preparatów dla niemowląt jest wzbogacanych w probiotyki i prebiotyki, które pomagają naśladować skład mleka matki i wspierać rozwój zdrowej mikrobioty jelitowej. Dodatkowo, suplementacja odpowiednimi szczepami probiotycznymi może być skutecznym sposobem na wsparcie układu odpornościowego i trawiennego dziecka. Kluczowe jest zatem świadome podejście do zdrowia dziecka i wdrażanie strategii, które mogą pomóc w utrzymaniu równowagi mikrobioty, niezależnie od okoliczności.

Czy można wspomóc rozwój mikrobioty jelitowej noworodka?

Rozwój mikrobioty jelitowej noworodka to proces dynamiczny, na który wpływa wiele czynników, takich jak sposób porodu, dieta czy antybiotykoterapia. Współczesna wiedza medyczna pozwala na wdrożenie rozwiązań, które mogą korzystnie modulować skład mikrobioty jelitowej niemowlęcia, wspierając tym samym jego zdrowie w perspektywie długoterminowej.

Probiotyki – wsparcie dla mikrobioty noworodka

Jednym z najczęściej badanych sposobów na modyfikację mikrobioty jelitowej noworodka jest stosowanie probiotyków, czyli żywych mikroorganizmów, które podane w odpowiednich ilościach mogą przynosić korzyści zdrowotne. Liczne badania wykazały, że suplementacja probiotykami może zmniejszać ryzyko infekcji, biegunek, martwiczego zapalenia jelit (NEC), a także chorób o podłożu alergicznym, takich jak atopowe zapalenie skóry.

Co więcej, probiotyki mogą być stosowane nie tylko u noworodków, ale również u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Badania przeprowadzone przez Gueimonde i wsp. wykazały, że podawanie ciężarnym i karmiącym matkom szczepu Lactobacillus rhamnosus GG skutkowało zwiększeniem liczby Bifidobacterium w kale ich dzieci oraz wzrostem różnorodności gatunkowej bakterii jelitowych. Podobne wyniki uzyskano w Finlandii, gdzie suplementacja probiotykami w okresie ciąży i karmienia zwiększała liczebność Bifidobacterium, Lactobacillus oraz Enterococcus w mikrobiocie niemowląt.

Prebiotyki – naturalna pożywka dla dobrych bakterii

Oprócz probiotyków kluczową rolę w kształtowaniu zdrowej mikrobioty jelitowej odgrywają prebiotyki, czyli składniki pokarmowe selektywnie stymulujące wzrost korzystnych bakterii. Najważniejszymi naturalnymi prebiotykami w diecie niemowląt są oligosacharydy mleka kobiecego (HMO), które wspierają rozwój Bifidobacterium oraz Lactobacillus, jednocześnie hamując namnażanie bakterii potencjalnie patogennych, takich jak Clostridium i Escherichia coli.

Dieta i styl życia – naturalne metody wspierania mikrobioty

Poza suplementacją probiotyków i prebiotyków, naturalne metody wspierania mikrobioty jelitowej obejmują:

• karmienie piersią – mleko matki dostarcza noworodkowi zarówno prebiotyków, jak i probiotyków, wspierając rozwój zdrowej mikrobioty jelitowej i budując odporność,
• kontakt skóra do skóry – bezpośredni kontakt z matką wspomaga przenoszenie jej mikrobioty na dziecko,
• unikanie zbędnej antybiotykoterapii – antybiotyki mogą zakłócać równowagę mikrobioty jelitowej, dlatego powinny być stosowane jedynie wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne.

Podsumowanie

Mikrobiota jelitowa pełni kluczową rolę w zdrowiu noworodka oraz jego późniejszym rozwoju. Właściwa kolonizacja mikrobioty jelitowej już od pierwszych dni życia dziecka może znacząco wpłynąć na jego zdrowie, zmniejszając ryzyko wielu chorób w przyszłości. 

Do najistotniejszych czynników kształtujących mikrobiotę noworodków należą: wiek ciążowy, rodzaj porodu oraz sposób karmienia, a także, jak wskazują nowoczesne badania, mechanizmy prenatalne, które mogą oddziaływać na mikrobiotę płodu. 

Zjawisko dysbiozy jelitowej, czyli zaburzeń w składzie mikroorganizmów jelitowych, może prowadzić do rozwoju licznych chorób. Istotne jest, aby wczesne działania wspierające prawidłową kolonizację jelit, takie jak karmienie piersią, kontakt skóra do skóry, a także suplementacja probiotykami i prebiotykami, stały się integralną częścią opieki nad noworodkami i małymi dziećmi. Odpowiednia mikrobiota jelitowa stanowi fundament zdrowia dziecka, a jej wspieranie jest obiecującą metodą profilaktyki wielu schorzeń w przyszłości.

Źródła:

1. Programowanie mikrobiotyczne a rozwój alergii – znaczenie probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób alergicznych, Cukrowska B., Postępy neonatologii, nr 3, t. 27, s. 39-42 (dostęp online 23.02.2025).
2. Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków, Bartnicka A et al., Standardy medyczne/pediatria 2016, t. 13, s. 165-172 (dostęp online 23.02.2025).