W świecie medycyny coraz więcej uwagi poświęca się mikrobiocie. Dostrzega się jej „koneksje” z wpływowymi układami, nie tylko pokarmowym, ale i nerwowym czy krwionośnym. I o ile w kręgach naukowych temat jest już znany, to brakuje wskazań dla lekarzy-praktyków. 23 marca w Gdańsku odbyła się konferencja „Probiotyki w praktyce lekarza rodzinnego – rekomendacje ekspertów w oparciu o EBM”, która miała na celu wypełnić tę lukę.
EBM to skrót od angielskiego terminu evidence-based medicine, czyli medycyna oparta na dowodach. Dowodów dostarczają oczywiście wyniki badań naukowych. I przy tworzeniu zaleceń korzysta się tylko i wyłącznie z wiarygodnych źródeł, aby zwiększyć skuteczność i bezpieczeństwo danej terapii. Podczas konferencji odbyło się siedem wykładów specjalistów różnych dziedzin. Oto krótki przegląd:
1. Infekcje dróg oddechowych – problem w praktyce lekarza POZ
Prof. dr hab. n. med. Janusz Siebert poruszył temat racjonalnej antybiotykoterapii. Problemem staje się powszechne stosowanie antybiotyków, pomimo przeważającej niebakteryjnej etiologii zakażeń układu oddechowego. A to często doprowadza do pojawienia się i rozprzestrzeniania opornych na antybiotyki szczepów bakterii chorobotwórczych. W jakich sytuacjach stosować antybiotyki, a kiedy ich unikać? Profesor radzi, aby korzystać z rekomendacji opracowanych przez Narodowy Program Ochrony Antybiotyków w Polsce.
2. Znaczenie modulacji mikrobioty w procesie odchudzania
Na całym świecie wzrasta liczba osób zmagających się z nadwagą i otyłością. Wskazuje się, że nie tylko czynniki genetyczne, epigenetyczne i środowiskowe mają na to wpływ, ale także mikrobiota jelitowa. Zwiększone zapotrzebowanie energii, przewlekły stan zapalny i zaburzenia metaboliczne to często skutki zaburzeń w jej obrębie (czyli dysbiozy). Dr hab. n. med. Lucyna Ostrowska, autorytet w dziedzinie badań nad mikrobiotą w otyłości, omówiła w wykładzie najważniejsze badania, w których sprawdzano, jak poszczególne szczepy probiotyczne oddziałują na redukcję masy ciała i wskaźnik BMI.
3. Działanie kardiometaboliczne probiotyków u kobiet po menopauzie
Prof. dr hab. n. med. Paweł Bogdański wraz z zespołem przeprowadził badania dotyczące wpływu podawania produktu wieloszczepowego na zawartość we krwi lipopolisacharydu (LPS), profil kardiometaboliczny, a także funkcje naczyń i zmniejszenie sztywności tętnic u otyłych kobiet w wieku pomenopauzalnym. W swoim wykładzie omówił badania, wskazując na potencjalne działanie kardioprotekcyjne probiotyków i leczenie chorób sercowo-naczyniowych poprzez zapobieganie dysbiozie.
4. Kiedy lekarz rodzinny powinien sięgnąć po psychobiotyki?
Na to pytanie odpowiadała psychiatra, dr hab. n. med. Hanna Karakuła-Juchnowicz. Z definicji psychobiotyki są probiotykami, które podczas badań wykazały skuteczność w poprawie nastroju, zmniejszeniu lęku i stresu oraz poprawie funkcji poznawczych. Okazuje się, że dysbioza ma swój udział w patofizjologii ponad stu schorzeń, w tym zaburzeń psychicznych. Są znane powiązania chociażby między mikrobiotą a depresją u osób dorosłych. Stąd próby modulacji mikrobioty w celu oddziaływania poprzez jelito na mózg.
5. Czy stosowanie probiotyków u osób aktywnych fizycznie na sens? – punkt widzenia lekarza sportowego
Tematem wykładu były zaburzenia mikobioty jelitowej u sportowców. Mogą one powodować infekcje, spadek wydolności organizmu oraz problemy w układzie pokarmowym. Specjalista medycyny sportowej, dr n. med. Jarosław Krzywański, omówił badania z zastosowaniem probiotyków u osób aktywnych fizycznych. To właśnie z tych badań wynikają rekomendacje dla sportowców. Jedną z prac, w której można znaleźć omówienie modulacji mikrobioty jelitowej przy pomocy probiotyków, jest raport ekspertów „Ryzyko zdrowotne związane z podróżą i pobytem polskiej reprezentacji olimpijskiej w Rio De Janeiro w 2016 r.”
6. Rola modyfikacji mikrobioty jelitowej w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby
Jelita są tak blisko wątroby, a do tego połączone są z wątrobą fizycznie przez żyłę wrotną, że nie ma żadnej wątpliwości, iż to, co się dzieje w jednym organie, ma wpływ na drugi. Gastroenterolog, dr hab. n. med. Michał Kukla, przedstawił NAFLD (czyli niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby) jako wątrobową manifestację zespołu metabolicznego i konsekwencję dysbiozy. Jeśli mamy stłuszczoną wątrobę, to możemy mieć pewność, że i nasza bariera jelitowa jest uszkodzona. Doktor omówił szczegółowo szczepy probiotyczne, które wykazują korzystne działanie na osi wątroba-jelita, m.in. Lactococcus lactis Rosell® – 1058, Lactobacillus casei Rosell® – 215, Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 oraz Bifidobacterium bifidum Rosell® – 71.
7. Nowe wytyczne dotyczące leczenia zespołu jelita nadwrażliwego i zakażenia Clostridium difficile z uwzględnieniem wpływu na oś mózgowo-jelitową
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest bodaj najczęstszym schorzeniem gastroenterologicznym, z jakim spotyka się lekarz pierwszego kontaktu. W 2016 roku opublikowano Kryteria Rzymskie IV, które ułatwiają właściwe rozpoznanie tej choroby. Nie zaleca się obecnie zbyt wielu badań dodatkowych, a raczej obserwację objawów. Najważniejsze są nawracające bóle brzucha, bez których nie można stwierdzić IBS. Eksperci podkreślają kluczowe znaczenie zaburzeń osi mózgowo-jelitowej w patogenezie choroby. Ich istotnym składnikiem są zaburzenia mikrobioty jelitowej. Wśród strategii leczenia są więc nie tylko leki rozkurczowe, ale także antydepresanty oraz probiotyki (m.in. szczepy Lactobacillus plantarum 299v, Bifidobacterium infantis, Saccharomyces boulardi), prebiotyki (zaleca się błonnik rozpuszczalny) i eubiotyki (np. ryfaksymina α).
Oprócz wytycznych dotyczących leczenia zespołu jelita nadwrażliwego, dr hab. n. med. (prof. nadzw.) Krystian Adrych omówił również aktualne standardy leczenia zakażenia bakterią Clostridium difficile. Infekcja ta może być skutkiem stosowania antybiotyków o szerokim spektrum działania, które pustoszą mikrobiom. Przyjmowanie probiotyków podczas antybiotykoterapii może zapobiegać pojawieniu się biegunki, która jest głównym objawem infekcji.
—
Mikrobiota jelitowa nie przestaje zaskakiwać. To w ilu dziedzinach medycyny jest umiejscowiona, daje pojęcie, jak rozległe są jej wpływy. Można przypuszczać, że z biegiem lat będzie przybierać na znaczeniu, a konferencje takie jak ta, organizowana w ramach Programu Kształcenia Ustawicznego „Sekstans”, będą rozbudowywały się o kolejne sekcje.