Czym są choroby psychosomatyczne?
Franz Alexander, uznawany za pioniera psychosomatyki, wskazał siedem chorób szczególnie podatnych na wpływ psychiki, m.in. nadciśnienie, astmę oskrzelową czy wrzodziejące zapalenie jelit. Uważał, że brak odpowiedniego rozładowania emocjonalnego manifestuje się w ciele w postaci dolegliwości somatycznych.
Współczesne badania potwierdzają, że nasze reakcje emocjonalne sterowane są przez układ limbiczny i autonomiczny, a długotrwałe pobudzenie tych struktur może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania całego organizmu. Hans Selye opisał trzy etapy reakcji na stres: alarm, adaptację i wyczerpanie – jeśli stres trwa zbyt długo, ciało przestaje sobie z nim radzić, co może prowadzić do różnych chorób.
Hans Eysenck dodał do tego perspektywę osobowości – według niego to, jak reagujemy na stres, zależy od naszych cech, takich jak neurotyzm czy ekstrawersja. Równie istotne są indywidualne predyspozycje organizmu, takie jak odporność, która może wpływać na podatność na choroby psychosomatyczne.
Obecnie wiadomo, że stres i bodźce psychiczne wpływają na funkcjonowanie mózgu, a przez to na cały organizm. Z pozoru niewinne napięcie może po latach przeobrazić się w poważne schorzenie. Właśnie dlatego dbanie o zdrowie psychiczne jest tak samo istotne, jak troska o ciało – w końcu to jedna, nierozłączna całość.
Choroby psychosomatyczne – najczęstsze diagnozy współczesnej medycyny
Współczesna medycyna coraz częściej diagnozuje choroby psychosomatyczne jako zaburzenia, w których kluczową rolę odgrywają przewlekły stres, tłumione emocje i nieprawidłowa regulacja układu nerwowego. Poza klasycznymi jednostkami, o których pisał Franz Alexander, dziś do grupy tych schorzeń zalicza się m.in.:
- zespół jelita nadwrażliwego (IBS) – w którym czynniki psychosomatyczne odgrywają istotną rolęjedna z najczęstszych dolegliwości psychosomatycznych, to zaburzenie czynnościowe związane jesta z przewlekłym stresem i nadwrażliwością układu jelitowego. Badania wskazują, że oś mózgowo-jelitowa odgrywa kluczową rolę w patogenezie tej choroby;
- choroby skórne – atopowe zapalenie skóry, łuszczyca czy trądzik różowaty wykazują silny związek ze stresem. Zaburzenia mikrobioty jelitowej, wynikające m.in. z napięcia psychicznego, mogą nasilać objawy skórne;
- nadciśnienie tętnicze – stres emocjonalny i przewlekłe pobudzenie układu współczulnego prowadzą do trwałego wzrostu ciśnienia krwi, zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych;
- migreny i przewlekłe bóle napięciowe – zaburzenia psychosomatyczne często objawiają się bólami głowy, które mogą wynikać z przewlekłego stresu, nieprawidłowego napięcia mięśniowego oraz dysregulacji neuroprzekaźników.
Coraz większą uwagę zwraca się także na rolę mikrobioty jelitowej w regulacji procesów neurologicznych i odpornościowych, co otwiera nowe możliwości w leczeniu chorób psychosomatycznych. Odpowiednio dobrane probiotyki i zdrowa dieta mogą wspomagać pracę osi mózgowo-jelitowej, zmniejszając reakcję organizmu na stres i poprawiając ogólny dobrostan psychofizyczny.
Rola osi mózgowo-jelitowej w chorobach psychosomatycznych
Oś mózgowo-jelitowa to złożony, dwukierunkowy system komunikacji między centralnym układem nerwowym a przewodem pokarmowym, w którym kluczową rolę odgrywa mikrobiota jelitowa – społeczność miliardów mikroorganizmów wpływających na nasze zdrowie. Coraz więcej badań wskazuje, że skład i równowaga mikrobioty jelitowej mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie mózgu, regulację emocji oraz odporność na stres. Bakterie jelitowe produkują neuroprzekaźniki, takie jak serotonina i kwas gamma-aminomasłowy (GABA), które odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju i stanów lękowych.
Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie równowagi mikrobioty, może prowadzić do nadmiernej reakcji na stres, stanów zapalnych oraz nasilenia objawów psychosomatycznych. Właśnie dlatego coraz większą uwagę poświęca się dbałości o zdrowie jelit poprzez odpowiednią dietę, a także stosowanie wysokiej jakości probiotyków. Odpowiednio dobrane szczepy bakterii probiotycznych mogą wspierać pracę osi mózgowo-jelitowej, zmniejszając reakcje zapalne i poprawiając samopoczucie psychiczne. To dowód na to, że troska o mikrobiotę to nie tylko kwestia prawidłowego trawienia, ale także kluczowy element profilaktyki chorób psychosomatycznych.
Mikrobiota jelitowa a zdrowie psychiczne
W związku z tym, że jelita komunikują się z centralnym układem nerwowym poprzez oś mózgowo-jelitową, nazywa się je nawet „drugim mózgiem”. Zaburzenia tej komunikacji mogą prowadzić do pogorszenia samopoczucia, stanów lękowych i depresji. Dlatego utrzymanie równowagi mikrobioty jelitowej staje się istotnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego.
Zaburzenia mikrobioty
Mikrobiota jelitowa jest niezwykle wrażliwa na działanie czynników zewnętrznych. Jej równowaga może zostać zaburzona przez:
- antybiotyki– choć są niezbędne w leczeniu infekcji bakteryjnych, eliminują zarówno szkodliwe, jak i korzystne bakterie, co prowadzi do dysbiozy i osłabienia funkcji jelitowych;
- stres– przewlekłe napięcie psychiczne wpływa na skład mikrobioty, zmniejszając populację korzystnych bakterii i zwiększając ilość patogennych drobnoustrojów. To może prowadzić do stanów zapalnych i zaburzeń funkcjonowania osi mózgowo-jelitowej;
- dietęa – spożywanie wysoko przetworzonych produktów, nadmiar cukru i tłuszczów trans sprzyjają rozwojowi niekorzystnych szczepów bakterii, podczas gdy dieta bogata w błonnik, warzywa i fermentowane produkty wspiera zdrową mikrobiotę jelitową;
- styl życia – brak aktywności fizycznej, nieregularny sen i ekspozycja na zanieczyszczenia mogą wpływać na mikrobiotę, zwiększając podatność na stany zapalne i zaburzenia psychiczne.
Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie równowagi mikrobioty, jest coraz częściej łączona z depresją, lękiem oraz przewlekłym zmęczeniem. Dlatego tak istotne jest wspieranie mikrobioty jelitowej poprzez odpowiednie nawyki żywieniowe i suplementację probiotykami.
Probiotyki w kontekście zdrowia psychicznego
Probiotyki, czyli żywe mikroorganizmy o korzystnym wpływie na zdrowie, mogą odegrać kluczową rolę w regulacji nastroju i redukcji objawów stresu. W szczególności tzw. psychobiotyki – specjalne szczepy probiotyczne wpływające na funkcjonowanie osi mózgowo-jelitowej – wykazują potencjał w łagodzeniu objawów stresu, lęku i depresji.zaburzeń psychicznych.
Badania wskazują, że niektóre szczepy bakterii poprzez korzystny wpływ na mikrobiotę mogą:
- obniżać poziom kortyzolu – hormonu stresu,
- poprawiać syntezę serotoniny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za dobre samopoczucie,
- wzmacniać barierę jelitową i zmniejszać stan zapalny,
- wspierać jakość snu i łagodzić objawy lękowe.
Regularne spożywanie wysokiej jakości probiotyków, zwłaszcza w połączeniu z dietą bogatą w prebiotyki (błonnik pokarmowy), może wspomagać zdrowie psychiczne poprzez stabilizację mikrobioty jelitowej. Odpowiednia suplementacja, dobrana do indywidualnych potrzeb, może stanowić istotny element terapii wspomagającej leczenie zaburzeń psychosomatycznych.
Podsumowanie
Choroby psychosomatyczne wynikają z połączenia czynników psychicznych i fizycznych, a oś jelitowo-mózgowo-jelitowaa odgrywa w tym bardzo ważną rolę. Zdrowa mikrobiota jelitowa jest fundamentem zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Holistyczne podejście do zdrowia, obejmujące dbałość o dietę, redukcję stresu i mikrobiotę jelitową, jest kluczem do dobrego samopoczuciazdrowia.
Źródła:
- Atopowe zapalenie skóry (AZS) jako choroba psychosomatyczna: analiza badań Bartoszek. B, Studia z Psychologii w KUL, t. 16, s. 57-63 (dostęp online 20.03.2025).
- Probiotyki – recepta na zdrowie? Kaźmierska. A, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, t. 63, nr 3, s. 455-472 (dostęp online 20.03.2025).